BEGEJ SVETI ĐURAĐ 1319–1947.
- SVETI ĐURAĐ U SREDNJEM VEKU -
Najstariji sačuvani pisani istorijski izvor o mestu Sveti Đurađ datira od 27. juna 1319. godine. Reč je o darovnoj povelji kojom je mađarski kralj Karlo Robert Anžujski (1228–1342) poklonio mesta Sveti Đurađ (Zenthgyurgh), Itebej (Ithebew), Idvarnak (Wduarnok), Harumdsku (Harumdersk) i pustaru Vida (Wyda) upravniku (kastelanu) tvrđave Iljed Tamašu Kartaliju i njegovom bratu Etelu. Imanja su poklonjena „na večni posed u zamenu za njihovu vernu službu”. Kralj je potvrdio darovnu povelju 23. januara 1326. godine. Porodica Kartali je bila poreklom iz mesta Kartal u regionu Galgamenta u blizini Budimpešte. Plemićki predikat od Iljeda (iljedski) braća su dobila prema posedu Ilyéd i pominju se kao „magister Thomas castellanus de Ilyed et Ethele fr. eiusdem de Karthal”. Povelja o darivanju Svetog Đurđa i ostalih mesta u postojećim granicama prepisana je i potvrđena od strane ugarskog kralja Karla Roberta Anžujskog 23. januara 1326. godine. Kako se u povelji iz 1319. godine navodi, braća Kartali su dobila u posed već postojeća mesta, među kojima i Sveti Đurađ tako da 1319. godinu možemo uzeti kao godinu prvog pominjanja mesta Sveti Đurađ u pisanim izvorima, ali ne i kao godinu nastanka mesta. Nema podataka kada je naše mesto nastalo, ali s obzirom na to da se Itebej i Pardanj (Međa) pominju u XIII veku kao mesta u kojima se nalaze katolički manastiri, moguće je da je i Sveti Đurađ prve začetke naselja imao u tom periodu.
Selo se u srednjem veku nalazilo na obali Starog Begeja. Na arheološkom lokalitetu Velika umka pronađeni su nalazi koji svedoče o dugom boravku ljudi na ovom terenu – od bronzanog doba, preko halštata do srednjeg veka. Početkom XX veka na Velikoj je ispod površine zemlje pronađeno mnogo cigala, jedan tesani kamen, te mnogo kostiju za koje se pretpostavlja da su iz grobnica u nekadašnjoj crkvi ili iz groblja oko nje. Takođe, seljaci su orući pronašli dosta ostataka fragmenata posuda od keramike svetlosmeđe boje. Na arheološkom lokalitetu Staro selo su seljaci prilikom oranja pronašli više komada čankastih bronzanih novčića koje je kovao ugarski kralj Stefan IV (1133–1165) i jedan oštećeni bronzani krst, što može ukazivati na XII vek kao na vreme nastanka sela. Ne znamo kako je selo izgledalo, koliko je bilo stanovnika i koje nacionalnosti, ali na osnovu arheoloških ispitivanja drugih seoskih zajednica možemo doneti neke opšte zaključke. Prosečno selo u tom periodu imalo je od 20 do 40 porodica, odnosno oko 100 do 200 stanovnika. U to vreme selo je bilo raštrkano na obali Begeja i kuće su bile udaljene 50 do 100 metara jedna od druge. Kuće su građene u vidu poluzemunica kako bi se stanovništvo zaštititilo od jakih vetrova, a usled nedostatka kamena i drveta kao građevinskog materijala. Kuća se sastojala od jedne prostorije, kod bogatijih dve. Imala je zemljanu peć i pod je bio nabijen, sačinjen od žutog lesa. Deo kuće ili okućnice bile su jame koje su služile kao skladišta, posebno za žitarice. Nije poznato ni gde je porodica Kartali živela, ali vlastelinski dvor im je zbog dobrih saobraćajnih veza sigurno bio u Svetom Đurđu ili Itebeju, po kome su kasnije nosili plemićki predikat od Itebeja.
Sveti Đurađ i okolna sela, koje su braća Kartal dobila 1319. godine, bili su na čestom udaru i pokušaju prisvajanja od strane raznih feudalnih porodica koje su koristile nemire u državi izazvane sukobom vladara sa odmetnutim feudalcima. Tako je tokom 1341. godine feudalac Pal Mađar zauzeo Harumdersk i pustaru Vida. Etel Kartal je u žalbi predočio kralju Karlu Robertu povelju iz 1319. godine kojom su Sveti Đurađ i druga mesta darovani porodici Kartali. Pal Mađar se posle toga morao povući i kralj je novom diplomom od 10. februara 1341. godine ovaj prostor vratio „sinu Bertalana Kartala, gospodaru Etelu” na „večni posed i za vernu službu”. U istorijskim izvorima najsadržajnije je dokumentovan oružani napad na Sveti Đurađ (Scengurg) koji je izvršen 1342. godine iz Bečkereka. Naime, bečkerečki knez Domokoš Vamuš je 21. novembra 1342. godine sa manjom grupom svojih pristalica iz Bečkereka napao Sveti Đurađ u vreme održavanja vašara i opljačkao ga. Razlozi za ovaj napad nisu poznati. Napadači su prekinuli vašar, srušili i na komade iskidali seoski krst, koji je služio kao znak da selo plaća porez (signum tributi videlicet crucem confregissent). Potom su provalili u opštinsku kuću gde se prikupljao porez (in domo ipsius tributi) i pokupili sav gotov novac (u iznosu od 3.000 srebrnih denara), 500 komada soli i tri broda natovarena žitaricama, koja su bila ukotvljena u blizini sela. Zatim su opljačkali i pojedine kuće, „obili sva zaključana vrata i sve kovčege”, žene i devojke su skinuli gole, istukli ih, a neke ugledne ljude su vezali i odveli u ropstvo.
Zarobili su i odveli u zatvor Bekuša (Đerđovog sina) i Mikloša (Laslovog sina). Brodove su natovarili žetvom i drugim plenom i Begejom ih prevezli u Bečkerek. Knez sela Sveti Đurađ Janoš Vertuš podneo je tužbu kongregaciji Torontalske županije u ime svog gospodara Etela Kartala protestujući protiv napadača, uz navod da je napad izvršen uz znanje upravnika Bečejske tvrđave. Županija je odredila komisiju koja će o ovom događaju sprovesti istragu, ali kako je spor okončan, nije nam poznato. Ovaj događaj nam daje najsadržajnije podatke o životu sela u srednjem veku i svedoči o intenzivnom rečnom saobraćaju na Begeju u XIV veku. Takođe, jedan je od najstarijih izvora u kojima se pominje mesto Bečkerek. Porodica Kartal upravljala je Svetim Đurđem od 1319. do 1452. godine. Tamaš Kartal je u istorijskim izvorima poslednji put zabeležen u povelji iz 1337. godine, a njegov jedini sin, naslednik Janoš Kartal, 1342. godine. Etel Kartal se poslednji put spominje u pisanim izvorima 1350. godine i nasleđuju ga sinovi Ištvan, Laslo i Mihalj. Oni i njihovi potomci upravljaće mestima Sveti Đurađ, Itebej, Harumdersk i pustarom Vida pod imenom Kartal ili Kartal-Itebejski, u kontinuitetu 133 godine. Godine 1452. napada ih ugledna plemićka porodica Himfi od Remete (Imre, Laslo, Mikloš i Frank) koji su u to vreme bili na položaju požupana Keveške županije. Potomci Etela Kartala, braća Albert, Đerđ i Pal od Itebeja, podneli su zbog napada žalbu Čanadskoj i Titelskoj županiji. Optužili su braću Himfi da su opljačkala kmetove mesta Sveti Đurađ, Idvarnak, Itebej, Vida i Desk i od njihovog oca Đerđa od Itebeja nasilno oduzeli novac u vrednosti od 100 zlatnih forinti i jednog konja vrednog 40 zlatnih forinti. Državni sudija Laslo Paloci je naredio vlastima županije Keve da obave istragu u vezi sa podnetom žalbom. Tužba državnom sudu je bila bezuspešna, verovatno zbog teških unutrašnjih previranja u koje je zemlja zapala, te opasnosti od turskih upada. Ova dva napada (1342, 1452) na Sveti Đurađ govore da je vlastelinstvo bilo imućno za ondašnje prilike. Posle ovog napada braća Himfi su izvesno vreme imala vlast nad selom.
Na teritoriji Banata se u srednjem veku pominju 62 lokacije na kojima su postojale katoličke crkve. Većina je bila pod patronatom plemstva koje je pomagalo njihovu izgradnju, mešalo se u crkvene poslove i postavljalo sveštenike. Pored katoličkih, postojale su i pravoslavne crkve i manastiri (Dmitrovica, Bač, Oroslamoš). Crkve su građene kao male jednobrodne građevine sa najčešće četvrtastom osnovom. Oko crkava su se nalazile nekropole seoskog stanovništva koje su u vidu potkovice opkoljavale crkveni objekat. U početku su građene od naboja, a potom od tvrdog materijala, opeke i lomljenog kamena (krečnjak ili peščar). Mnoge crkve nisu imale toranj. Prvi pomen crkve u Svetom Đurđu datira od 15. aprila 1426. godine kada se u pisanim izvorima pominje da rektor parohijske crkve Svetog Đorđa (S. Georgii) u Svetom Đurđu (Zentghenigh) po imenu Toma Grgur (Thome Gregorii) traži od prezbitera Čanadske dijaceze oproštaj zbog nepravilnog postupanja u tuči koja je imala fatalan ishod. Naime, sveštenik se umešao u tuču grupe pijanih seljaka kako bi ih razdvojio, prilikom čega je lakše povređen. U sukobu je jedan od seljaka ozbiljnije povređen i zbog hladnoće i alkohola preminuo je preko noći. Ova molba sveštenika Tome Gregora nam nedvosmisleno potvrđuje da je u XV veku postojala katolička crka u Svetom Đurđu pod nadležnošću Čanadske biskupije koja je obuhvatala celu teritoriju Banata. Profesor Jovan Erdeljanović je, vršeći etnološka istraživanja u Banatu, posetio 1926. godine i Begej Sveti Đurađ. On je zabeležio da je u Starom selu na Velikoj umki otkopana humka „odmah ispod dva ašova, gde se našlo mnogo cigalja sličnim današnjim, zatim jedan kamen i po humci puno kostiju… tu su sahranjene silne kosti, jamačno iz grobnice u nekadašnjoj crkvi Sv. Đurđa i iz groblja kod nje”. Na lokalitetu Staro selo je pronađen i jedan oštećeni bronzani krst. Crkve i nekropole su napuštene početkom XVI veka, u vreme pojačanih turskih upada i propasti srednjovekovne ugarske države. Takođe, lokalno stanovništvo je koristilo zidine ovih zdanja kao izvor građevinskog materijala.
- POD TURSKOM VLAŠĆU -
Upadi turskih vojnih odreda u Ugarsku počinju odmah posle Ksovske bitke (1389), a s vremenom su se intenzivirali. Tako je jedan osmanlijski odred 1416. godine, pod komandom bosanskog bega Ikača, opljačkao i spalio mnoga banatska naselja i odveo ljude u ropstvo. Godine 1462. i 1463. Turci ponovo napadaju Torontal. Oba puta ih je odbila hrišćanska vojska na čelu sa Petrom i Mihajlom Sokoli. Poznat je slučaj kada su turske snage provalile u središnje delove Banata 1522. godine i odvele u roblje preko 1.500 stanovnika Tamiške županije. Vojni upadi koji su se u XVI veku intenzivirali i neizvesnost koja je zavladala među stanovništvom pokrenula je sve češće migracije, što je rezlultiralo napuštanjem velikog broja seoskih, pa čak i gradskih naselja. U toku sukoba sa Turcima, mađarsko stanovništvo je ili izginulo ili se raselilo, a na njegovo mesto dolaze srpski doseljenici. Strah od Turaka nije bila jedina nesreća koja je pogađala stanovništvo. U Torontalu je 1510–1511. godine besnela kuga, uzimajući nekima živote, a druge ostavljajući u bedi. Za vreme vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog moćna turska vojska pod komandom rumelijskog beglerbega Mehmed-paše Sokolovića napala je Ugarsku. Četvorodnevna opsada Bečeja počela je 15. septembra 1551. godine. Posle predaje grada, devet dana kasnije, opsednuta je i Bečkerečka tvrđava. Malobrojni branioci su se posle jednodnevnog otpora i celodnevnog bombardovanja predali. Tvrđava je zapaljena. U literaturi koja obrađuje ovaj period pominje se, bez oslanjanja na pisane izvore, da se po predaji Bečkerečke tvrđave srpsko stanovništvo iz Bečkereka i okoline pod zaštitom i vođstvom Petra Petrovićanaselilo u Sveti Đurađ. Ovim doseljavanjem povećan je broj stanovnika, ali se oni nisu dugo zadržali u mestu. Kada su Turci zauzeli Temišvar 1552. godine, završila se ugarska vlast nad Banatom i on je postao zasebna pokrajina sa sedištem u Temišvaru. Kako se Sveti Đurađ nalazio na putu za Temišvar, stanovništvo mesta je često bilo izloženo turskim zulumima. Na području današnje opštine Žitište pronađeni su handžari, mamuze, okovi i delovi naoružanja i opreme koji su pripadali turskim vojnicima.
Po turskom osvajanju, Banat je pretvoren u jedan ejalet (pokrajinu) sa sedištem u Temišvaru. Na čelu uprave bio je beglerbeg koji je imao vojnu i civilnu vlast. Ejalet se dalje delio na više sandžaka, oni na srezove, odnosno nahije. Sveti Đurađ je pripadao Bečkerečkom sandžaku u kojem je vezir Mehmed-paša Sokolović podigao vakufe. Srbi su činili većinu seoskog stanovništva, dok su u gradovima uglavnom živeli Turci. Posle pada pod osmansku vlast, hrišćanska crkva je tolerisana, ali je bilo zabranjeno podizanje novih crkava, već su se samo stare mogle obnavljati. Bilo je zabranjeno javno bogosluženje, procesije, zvonjenje. Sveštenici su vernike pozivali u crkvu tako što su udarali drvenim čekićem o dasku. Poznato je da su se Srbi naseljavali u opustošena sela srednjeg Banata, u kojima je do dolaska Turaka većinsko stanovništvo bilo katoličko. Stoga su situaciju da su pred turskim zakonom svi hrišćani jednaki koristili kako bi tražili da napuštene katoličke crkve budu obnovljene kao pravoslavne jer im je bilo zabranjeno da podižu nove), što su im Turci uglavnom i dozvoljavali. Razumejući ove okolnosti, moguće je postaviti tezu da je katolička crkva na Starom selu u periodu turske vlasti u Banatu pretvorena u pravoslavnu crkvu. Naime, na Starom selu se s vremenom njegovo prvobitno katoličko stanovništvo raselilo, a na njegovo mesto su se doselili Srbi koji u tom periodu čine i najveći procenat stanovništva na teritoriji današnjeg Banata. Da su Srbi živeli u Starom selu i da su praktikovali svoju veru, vidimo iz tri popisa stanovništva iz doba turske vladavine u kojima se pominju pravoslavni sveštenici: pop Damjan 1567, pop Lazar 1579, pop Đurica 1660. Verski život kod Srba nije bio moguć bez bogomolja, ma i u najprostijem obliku. Međutim, stanovnici koji su se doselili u selo zatekli su napuštenu katoličku crkvu, zidanu od čvrstog materijala, posvećenu Svetom Đorđu, svecu poštovanom među svim hrišćanima. Među seoskim stanovništvom je poštovan kao zaštitnik zemljoradnje i često su mu crkve u poljoprivrednim oblastima bile posvećivane. Nije nemoguće pomisliti da su napuštenu katoličku bogomolju doseljeni srpski stanovnici pretvorili u pravoslavnu i nastavili da u njoj vrše verske obrede sve do preseljenja na Vašarište. Ukoliko su u crkvi zatekli oslikan lik sveca ili se neka slika smatrala čudotvornom, to je bio razlog više da pravoslavno stanovništvo ne promeni crkvenog patrona.
Pod osmanskom vlašću, sela su bila mala, obično sa deset do trideset porodica i jednim sveštenikom. Kuće su bile raštrkane. Stanovalo se u zemunicama ili niskim kućama pletarama, a glavno zanimanje stanovništva bilo je stočarstvo. Na pašnjacima, kojih je bilo mnogo, mogla su se videti stada i stada ovaca, goveda i konja. Zemljoradnja je bila slabo razvijena i sejalo se onoliko koliko je bilo potrebno domaćinstvu za život. Na čelu sela se nalazio knez koji je sa pomoćnicima prikupljao porez. Prvi poznati pisani izvori o životu stanovnika Svetog Đurđa na Starom selu datiraju iz 1567. i 1579. godine. Reč je o popisu vakufa Mehmed-paše Sokolovića. Godine 1567. u Svetom Đurđu je na Starom selu živelo 28 porodica, a 10 porodica je plaćalo džiziju (glavarina, harač koji je jednom godišnje plaćalo nemuslimansko stanovništvo radi oslobađanja od obavljanja vojničkih obaveza). Drugi pomen srpskog stanovništva Svetog Đurđa na Starom selu u doba turske vladavine bio je u popisu mesta i stanovnika Banata koja su dala priloge obnovljenoj Pećkoj patrijaršiji 1660. i 1666. godine. Tada je celo selo na „blagoslov” priložilo 1.300 aspri u novcu za pomoć Patrijaršiji. Austrijski rat protiv Turske vođen u periodu 1716–1718. godina završio se mirom u Požarevcu po kome je cela teritorija današnje Vojvodine pripala Austriji. Duge godine turske uprave i zuluma učinile su da Sveti Đurađ pod imenom St. Czurcz na Mersijevoj karti iz 1723. godine po prvi put u svojoj istoriji bude zabeležen kao nenaseljeno mesto – pustara.
Sveti Đurađ se početkom XVIII veka više ne nalazi na Starom selu već tri-četiri kilometara južno, na mestu koje je kasnije dobilo ime Vašarište – blizu današnjeg groblja. Razlog prelaska stanovništva na novu lokaciju leži u tome što je teren na obali Starog Begeja bio vrlo podvodan, reka je često plavila naselje i useve. Ubrzo nakon što je došlo do preseljena na novu lokaciju, selo je opustelo i prostor pustare St. Czurcz dat je 1723. godine u zakup jednom udruženju za trgovinu stokom iz Beča. Sveti Đurađ nije dugo ostao nenaseljen. Grof Mersi je 1724. godine naselio selo na Vašarištu doseljenicima srpske i rumunske narodnosti. Po popisu Bečkerečkog okruga za period 1736–1739. godine, naselje Sent Jurath je imalo 27 poreskih obveznika i dve prazne kuće bez žitelja. Iz popisa saznajemo da je pet stanovnika preminulo od kuge koja je nastupila tokom vojnih priprema za Austrijsko-turski rat (1738–1742) kada su je početkom januara 1738. godine vojnici doneli iz Transilvanije i preko Temišvara preneli po celom Banatu. Kuga je za dve godine odnela veliki broj života. Po popisu iz 1740. godine selo ima 18 domaćinstava. Na čelu sela nalazi se knez Mijat Mišakić. Godine 1751–1752. doselilo se u selo oko 1000 Srba graničara iz Pomorišja, Potisja i Bečkereka. Mesto je 1753. godine označeno kao srpsko naselje. Veći broj ovih naseljenika se s vremenom iselio iz mesta, uglavnom u okolinu Velike Kikinde gde je formiran Velikokikindski privilegovani distrikt (1774–1776). Deo ovih porodica je do danas izumro, a deo i danas živi u mestu. Zanimljivo je da su neke porodice dugo nosile nadimke koji su ukazivali na područje iz kojeg su se doselili sredinom XVIII veka u Sveti Đurađ, kao što su: Bečejski, Tešin-Bačvanski, Tucić-Đurđevi.
Selo je 1758. godine imalo 45 domova i njegovi stanovnici su na Vašarištu sagradili prvu nama poznatu pravoslavnu crkvu od ćerpiča, posvećenu Obnovljenju hrama Svetog velikomučenika Georgija – Đurđicu, u kojoj su služila dva sveštenika. Pošto nije postojala školska zgrada, nastava je održavana u crkvi još od 1758. godine, a možda i ranije. Sahranjivanje se odvijalo na placu na kome se i danas nalazi pravoslavno groblje. Stanovnici sela su živeli u zemunicama sagrađenima oko stare crkve. Krajem XVIII veka car Josif II je zabranio da se kuće pokrivaju slamom i trskom zbog čestih požara, nego isključivo šindrom i crepom. Hleb se pravio od svih vrsta žita (proso, raž, psenica, ječam, ovas), a domaćice su obično pravile testo za hleb pola od pšeničnog brašna, pola od raži i ječma. Žito se mlelo u vodenicama, suvačama ili vetrenjačama. Od povrća su se u ishrani najviše upotrebljavali kupus i pasulj, a sadili su se još i grašak, boranija, zelje, blitva, bundeva, tikva, cvekla, mrkva… Svakodnevni život stanovnika Svetog Đurđa prolazio je u napornom radu kako bi se prehranili mnogobrojni članovi porodice. Život je bio težak, priroda nesputana i nepredvidiva. O tome islustrativno govori dokument Torontalske županije iz 1787. godine kojim je novčano nagrađen stanovnik Svetog Đurđa Trifun Krecul zbog ubistva tri vuka. Ipak, nalazilo se vremena i volje za kolo, pesmu, zvuke gusala. Pobožnost i negovanje crkvenih običaja bili su sastavni deo života. Kada je počela priprema za pripajanje Banata Ugarskoj, deo stanovništva se iselio u Velikokikindski privilegovani distrikt pošto su Srbi smatrali da će se lakše odbraniti ukoliko se nasele na jednoj teritoriji. Na mesto odseljenih porodica došlo je rumunsko stanovništvo iz okoline Arada. I danas u mestu ima prezimena koja govore o rumunskom poreklu, kao što su Bokšan, Erdeljan, Krecul, Moldovan i druga. Posebno je bila brojna porodica Krišan, ali je njen poslednji član u selu preminuo još 1831. godine. S vremenom su se ovi rumunski doseljenici asimilovali s preostalim Srbima, čemu je posebno pogodovala činjenica da su u to vreme bili u crkvenoj uniji.
U vreme prvog premera državne teritorije, izvršenog u periodu između 1769. i 1772. godine, Sveti Đurađ se već nalazio na mestu današnjeg naselja, uz korito Begejskog kanala. Naselje je nastalo stihijski i činile su ga pojedinačne grupe kuća građenih bez ikakvog reda. Površinu naselja presecala je mreža poljskih puteva, ali nijedan od njih nije inicirao okupljanje ili ušoravanje kuća. Sudeći prema karti, Begej u to vreme još nije bio širok kanal jer su kod Svetog Đurđa preko njega prelazila tri poljska puta na kojima nisu bili označeni mostovi. Paralelno sa nastankom ovog neplanski građenog naselja na današnjoj lokaciji, selo na Vašarištu je još jedno vreme nastavilo da egzistira. Kako se u staroj crkvi na Vašarištu, uprkos njenoj strosti i trošnosti, bogoslužilo do 1827. godine, poslednji stanovnici su se sigurno do tada već preselili na današnju lokaciju. Tome je doprinela i planska kolonizacija stanovnika nemačke nacionalnosti u prvim godinama XIX veka, posle čega je izvršena rekonstrukcija naselja po principima planske gradnje na današnjoj lokaciji.
Krajem XVIII veka, u periodu od 1781. do 1783. godine, da bi popunio osiromašenu državnu blagajnu u ratovima protiv Turske, bečki dvor je dozvolio prodaju 164 banatska sela, koja su do tad bila kameralna dobra samog cara. Jedno od prodatih dobara 1781. godine bio je Sveti Đurađ, i njega je kupio Isak Kiš. On je bio poreklom Jermen i niz godina se zajedno sa bratom bavio trgovinom stokom na veliko, snabdevajući sredinom XVIII veka i austrijsku vojsku. Na licitaciji 1781. godine Isak Kiš je kupio Begej Sveti Đurađ, Itebej, Veliki Torak, Elemir, Aradac i pustare Sentmihalj, Kenderes, Mali Torak, Novi Vid, Martinicu, Despotovac. Sveti Đurađ je kupljen za 66.788,53 forinti. Tako je Isak Kiš uz braću Nako postao najveći veleposednik u Banatu. U periodu od 1781. do 1889. godine elemirsko-itebejsko vlastelinstvo porodice Kiš doseglo je veliki uspon kao jedno od najvećih i najuzornijih imanja u Banatu sve do urušavanja bogatstva i ugleda porodice zbog prekomerno raskošnog načina života koji je isključivao brigu o ovom imanju.
Porodica Kiš je posedovala Sveti Đurađ (Begej Sveti Đurađ) 108 godina i za to vreme je u mnogim oblastima unapredila selo. Međutim, Urbar koji je Isak II Kiš sklopio sa kmetovima izazivao je nezadovoljstvo koje je kulminiralo 1782. godine pobunom. Kmetovi u Begej Svetom Đurđu, Itebeju, Velikom Torku, Malom Torku i vlastelinstvu Elemir odbili su da izmire svoje obaveze prema vlastelinu za 1782. godinu i da priznaju Isaka Kiša za vlastelina. Centar pobune, prema arhivskim dokumentima, bio je Itebej u kome je sveštenik Nikola Bertišić ohrabrivao svoje parohijane da, i pored snažnih pritisaka, ne odustanu od opravdanih zahteva. Ne mogavši da svojim snagama skrši pobunu kmetova, Isak II Kiš se obratio caru sa molbom da se pobuna vojnim sredstvima uguši i kazne kolovođe. Car Josif II je lično naredio 19. avgusta 1782. godine da se formira komisija za ispitivanje razloga bune protiv vlastelina. Torontalska županija i vojne vlasti su na osnovu prethodne carske naredbe odobrile 23. avgusta 1782. godine vojnu pomoć za smirivanje bune protiv Isaka II Kiša.80 U cilju gušenja pobune doneta je odluka 7. septembra 1782. godine da se dovede četa vitemberške vojske. Suočeni sa snažnom reakcijom države, većina kmetova se odrekla opravdanih zahteva, a oni tvrdoglaviji kažnjeni su zatvorom ili batinanjem. Koliko je posle gušenja pobune situacija bila zaoštrena govori to da su stanovnici Svetog Đurđa morali u proleće 1783. godine da daju pisanu izjavu da su zadovoljni Urbarom i da nemaju ništa protiv vlastelina. Bez obzira na zvanične izjave, među stanovnicima mnogih naselja sazreva želja da se isele u preostale teritorije, tj. one koje još nisu bile pod ugarskim feudalnim sistemom. Nedugo posle gašenja pobune mnoge srpske porodice iz Svetog Đurđa su se, u svojstvu graničara, naselile u sela u okolini Pančeva i to: Dolovo, Opovo, Gaj, Sakule, Barandu, Vatin, Idvor, Farkaždin, Crepaju, Čentu. U Barandu se naselilo 213 srpskih porodica iz Svetog Đurđa, te se jedan deo sela zvao „Senđurski”. Ovim iseljavanjem ostalo je u selu samo 600–700 ljudi. Već 1791. godine doselilo se više srpskih porodica u mesto, a drugi veliki talas kolonizacije desiće 1800. godine doseljavanjem stanovništva nemačke nacionalnosti.
- MESTO U XIX VEKU -
Godine 1800. u Sveti Đurađ se doselilo stanovništvo nemačke nacionalnosti iz Nirnberga, Štajerske, Austrije, kao i iz nekih nemačkih mesta Peštanske županije.
Begej Sveti Đurađ je u XIX veku bio u sastavu Torontalske županije sa sedištem u Velikom Bečkereku (Zrenjanin) a selo je bilo politička opština pod upravom opštinskog poglavarstva. Politička opština je imala sledeće službenike: kneza (sudiju), potkneza, četiri eškuta (zakletnika), blagajnika, beležnika, lekara i babicu. Razvojem opštine uvedene su još neke službe, poput mesta podbeležnika, knjigovođe, opštinskog izvršitelja, sirotinjskog oca. Selo je uređeno po Kotmanovom planu posle doseljavanja Nemaca. Osnova sela je imala oblik pravougaonika, izduženog uz korito reke. U tom pravcu su trasirane četiri dugačke prave ulice, koje je poprečno, pod pravim uglom, seklo pet kraćih ulica. Na jugoistočnom delu sela izgrađene su vlastelinske zgrade i park. Nedugo zatim, 1881. godine, izvršen je premer državnog zemljišta iz koga se vidi da je selo dobilo malo proširenje gradnjom dva reda kuća, jednog na severozapadnoj periferiji uz Begej i drugog na jugoistočnoj periferiji, gde će se nedugo potom formirati naspraman red kuća. romene naziv Sveti Đurađ sve do druge polovine XIX veka.
Posle Austro-ugarske nagodbe 1868. godine došlo je do nove teritorijalne reorganizacije srezova u Torontalskoj županiji.
Mesto je 1861. godine postalo sedište sreza i u njemu je bila smeštena sreska uprava sa načelnikom i pripadajućim službama koja je vodila živu korespodenciju sa Županijom i mestima pod njegovom nadležnošću. Zbog toga je odlučeno da se nazivu mesta Sveti Đurađ doda reč Begej, po reci koja protiče pored sela, kako bi se naziv mesta razlikovao od istog u današnjoj Rumuniji. Nemamo podatak kada je mesto tačno promenilo naziv u Begej Sveti Đurađ.
Na inicijativu opštinskog beležnika Lipota Šilera osnovana je u mestu 1884. godine Opštinska štedionica, zahvaljujući kojoj je mesto doživelo preporod. Zahvaljujući ovom izvoru prihoda opština je smanjenjivala opštinske prireze, povećavala plate opštinskih činovnika i poboljšavala zdravstvenu zaštitu meštana. Veliki uspesi štedionice bili su kupovina zemlje u hataru Banatskog Dvora (Idvarnok) 1885. godine u veličini od 507 jutara i u hataru Jankovog Mosta (Jankaid) 1908. godine. Svakako najznačajniji i najveći uspeh opštinske štedionice bila je kupovina preostale vlastelinske zemlje porodice Kiš. Naime, po želji vlastelina Mikloša III i Elemira Kiša, poslednjih članova porodice koji su živeli u mestu, i uz zalaganje velikog župana Torontalske županije Josifa Hertelendija, opština je 1889. godina otkupila 2.600 jutara vlastelinske zemlje koja je ležala u hataru sela, kao i sve zgrade i park po ceni od 560.000 forinti. Kupljena zemlja je isparcelisana i rasprodata pojedincima iz mesta, dok je opština za sebe zadržala oko 300 jutara pašnjaka, nešto oranica, park i sve bivše vlastelinske zgrade.
Od najvećeg značaja za modernizaciju mesta bio je razvoj saobraćajnica. Poštanski put, izgrađen 1830. godine prolazio je od Velikog Bečkereka preko Sv.Đurađa-Pardanja do Temišvara. Drugi vid transporta bio je plovni saobraćaj rekom Begej. Najveći značaj za razvoj sela i napredak njegovih stanovnika imao je železnički saobraćaj, odnosno pruga uskog koloseka izgrađena 1880. koja je prolazila kroz mesto. Tada je izgrađen i veliki železnički most preko Begeja.
U XIX veku na današnjoj lokaciji imesta izgrađene su nova pravoslavna crkva i katolička crkva. Pomeranjem stanovništva na današnju lokaciju mesta, severnije prema Begejskom kanalu, stara crkva na Vašarištu je ostala na kraju sela. Kako je pritom zbog nekvalitetnog materijala kojim je zidana bila dotrajala, odlučeno je da se pristupi izgradnji nove crkve. Temelji današnje crkve postavljeni su 1810. godine, da bi crkva, usled nedostatka materijalnih sredstava, bila završena tek 1839. godine. Zahvaljujući pomoći porodice Kiš Nemci su već 1836. godine sagradili crkvu, koja je najpre bila filijala rimokatoličke crkve u Katarini. Crkva je uzdignuta u rang župe 1862. godine i finansijski je pomagana od strane porodice Kiš.
Plemićki park porodice Kiš od Itebeja u Svetom Đurđu je zbog svoje lepote u XIX veku nazivan „najlepšim privatnim parkom Južne Ugarske”, a krajem XIX i početkom XX veka najlepšim opštinskim parkom, i po njemu je mesto bilo prepoznatljivo u Banatu i šire. Park je projektovao između 1817. i 1819. godine ugledni nemački pejzažni arhitekta Kristijan Hajnrih Nebien na zahtev veleposednika Antala Kiša na jugozapadnoj periferiji naselja, pored vlastelinske kuće, na prostoru od devet katastarskih jutara. U park se ulazilo kroz lepo ukrašenu glavnu kapiju i ceo prostor je bio ograđen. Plemićki park je bio zatvorenog tipa i namenjen za svakodnevno opuštanje i uživanje članova porodice Kiš od Itebeja. Duž glavnih staza u parku bilo je raspoređeno devet neoklasičnih statua ženskih antičkih likova isklesanih od belog kamena u prirodnoj veličini na postolju. Pored statua su se nalazile klupe na kojima bi se šetači mogli odmoriti i uživati u lepoti koja ih je okruživala. Statue su bile inspirisane arheološkim otkrićima u Pompeji i Herkulanumu i uopšte grčkom i rimskom umetnošću. Četiri skulpture u parku u Svetom Đurđu predstavljale su četiri godišnja doba. Ostalih pet skulptura predstavljalo je neke od grčkih muza, kojih ukupno ima devet. U središnjem delu parka na veštačkom uzvišenju poznatom pod imenom Dombačka sazidana je 1867. godine kula sagrađena od kamena i cigle visoka oko četiri metra poznata pod imenom „Orlova kula“.
Začetak školstva možemo pratiti od sredine XVIII veka kada se selo nalazilo na Vašarištu. Škola se prvi put posredno pominje u popisu crkava Temišvarske eparhije iz 1758. godine, kada se navodi da su sveštenici Jovan Hristiforović i Teodor Stefanović kao izdatak za školu plaćali dve forinte. Pošto se ne pominje ime učitelja, možemo zaključiti da je decu osnovama pismenosti, računa i veronauke podučavao jedan od dva postojeća sveštenika u crkvi. U popisu iz 1778. godine zabeleženo je da je u Svetom Đurđu bilo 36 za školu dorasle dece, koju je podučavao učitelj Antonije Ranisavljević. Prema popisu, postojala je jedna školska zgrada, ali „ne zna se od čega je sagrađena škola”, iako je verovatnije da je nastava održavana u okviru parohijskog doma ili privatne kuće koja je zakupljena za školske potrebe. Deo stanovništva je u ovom periodu već prešao na današnju lokaciju, deo je još živeo na Vašarištu kod stare crkve, tako da se ne može sa sigurnošću reći gde se tačno održavala nastava. Najstariji poznati arhivski dokument o školi u mestu potiče iz 1783. godine. U njemu se, pored izdataka stanovništva Begej Svetog Đurđa za različite državne i crkvene poreze, pominje i izdatak za održavanje škole. Drugi pisani pomen škole iz ovog perioda jeste zapis na starom triodu koji je 22. marta 1795. godine zabeležio Jakov Subić, „učitelj st. đurđskija junosti”. Krajem XVIII veka, kada se Jakob Subić ponosno potpisuje kao učitelj svetođurske mladosti, selo počinje ubrzano svoj put razvoja. Većina stanovništva je prešla na današnju lokaciju i polako se navikavala na novi status kmetova na plemićkom posedu porodice Kiš. U periodu kada je selo „ušoreno” na današnjoj lokaciji, po prvi put se pominje potreba za zidanjem školske zgrade za 1825. godinu, pod stavkom 4, nalazi se izdatak od 543 forinte i 19 novčića „za podizanje nove škole”. Od tog novca podignuta je prva školska zgrada od naboja na mestu gde se kasnije nalazio parohijski dom pored crkve. U ovoj zgradi se izvodila nastava sve do 1869. godine, kad je zaslugom preduzimljivog paroha Vasilija Boškovića izgrađena nova školska zgrada, isto od naboja, dok je stara zgrada škole pretvorena u parohijski dom (1878–1879). Nova školska zgrada je imala dve prostorije, od kojih je jedna korišćena kao učionica, a druga kao stan za učitelja. Kako su ove dve učionice bile pretesne za svu školsku decu, ženskoj školi je 1897. godine politička opština ustupila jednu veliku prostoriju u vlastelinskom dvorcu, a druga učionica u školi je ponovo data učitelju za stan. Rimokatolička veroispovedna nemačka škola Škola je osnovana 1816. godine i nalazila se u zgradi levo od rimokatoličke crkve. Zgrada je podignuta zahvaljujući dobrovoljnim novčanim prilozima i dobrovoljnim radom Nemaca. Godinu dana kasnije, 1887. godine, škola je pretvorena u komunalnu, opštinsku školu.
Zgrada nove komunalne škole izgrađena je a 1896. godine i nju su pohađala isključivo nemačka deca pošto je srpsko stanovništvo strahovalo da bi slanjem dece u školu u kojoj se nisu učili elementi nacionalne kulture (srpska istorija, književnost) krenuli putem odnarođavanja. Nastava u ovoj zgradi se održavala u kontinuitetu sve do 1986. godine, kada je izgrađena savremena školska zgrada.
- BEGEJ SVETI ĐURAĐ U XX VEKU -
Početkom XX veka mesto je pripadalo Torontalskoj županiji, Velikobečkerečkom srezu, u čijem se središtu – Velikom Bečkereku nalazio sreski sud, sreski fizikat, kraljevsko poresko zvanje i sudbeni sto. U Velikom Bečkereku je bilo i školsko nadzorništvo, finansijska uprava i vojni odsek. U Begej Svetom Đurđu su početkom XX veka postojali pošta, telegraf, telefon. Početkom veka iskopana su dva arteška bunara dubine 112 metara i time je mesto dobilo čistu vodu za piće i umanjena je mogućnost zaraze. Lepom opštinskom parku pridodat je sreski vrt sa voćkama, izgrađen 1908. godine na prostoru od četiri jutra, odakle su se prodavale sadnice širom Banata.
Velika narodna skupština u Novom Sadu donela je 25. novembra 1918. godine Odluku o priključenju Vojvodine Kraljevini Srbiji. Skupština je kao svoj izvršni organ imenovala Narodnu upravu. U isto vreme, širom Vojvodine uspostavljeni su novi organi vlasti. U Begej Svetom Đurđu je još pre dolaska srpske vojske u mesto organizovan srpski narodni odbor. Paralelno sa srpskim narodnim odborom obrazovana je i narodna garda sastavljena od Srba i Nemaca. Ona je preuzela obavezu očuvanja mira i bezbednosti u mestu. U Kraljevini SHS (Kraljevini Jugoslaviji) opština Begej Sveti Đurađ je u svom posedu pored zemlje imala: zgradu opštine, žandarmerije, škole i bivše vlastelinske zgrade koje su pretvorene u stanove za činovnike, poštu i zabavište. Opština je posedovala bikaru, lokal u parku, gostionicu na Velikom sokaku, rasadnik i park. U međuratnom periodu predsednici opštine bili su: Milan Granić, Ranko Granić, Milorad Bečejac, Vasa Bokšan, Vojin Radovančev, Vladimir Granić, Čeda Ignjatov. Pri opštini nalazila se opštinska policija zadužena za čuvanje reda u selu. Žandarmerijska stanica nalazila se u mestu još od druge polovine XIX veka, a zadatak žandara je bio da rešavaju teža krivična dela poput ubistava, te da kontrolišu politički sumnjiva lica. Opština je dala u zakup zgradu u svom vlasništvu žandarmeriji grada, s tim da se obavezala da će održavati zgradu. Elektrifikaciju Begej Svetog Đurđa izvršilo je preduzeće Šnajder Josif električna centrala, osnovano 1. januara 1935. godine. Iste godine izgrađena je električna centrala i električna mreža u selu.
Dana 21. avgusta 1931. godine veliki požar je zahvatio Begej Sveti Đurađ. Požar je izazvao voz koji je išao iz Velikog Bečkereka preko Begej Svetog Đurđa za Klariju (Radojevo) kada je usled jakog vetra varnica iz parnog voza pala u kamaru pleve i slame na jednoj obližnjoj kući, i odatle se požar, nošen jakim vetrom, proširio velikom brzinom na selo. Materijalna šteta je procenjena na 1.684.787 dinara. Postradalo je 47 domova, od toga je 14 kuća do temelja uništeno. U periodu između dva svetska rata u Begej Svetom Đurđu je delovao veliki broj privrednih, kulturnih, sportskih i drugih udruženja i društava, kao što su: Prva srpska zemljoradnička zadruga, Druga srpska zemljoradnička zadruga, Zemljoradnička kreditna zadruga, Ratarska zadruga, Reparska zadruga, Zadruga za iskorišćavanje svinja, Zemljoradnička kreditna i gospodarska zadruga Seljačka ispomoć, Zanatlijsko udruženje (Korporacija), Opštinska štedionica, Švapsko-nemački kulturni savez – Kulturbund, Jugoslovenski kasino, Ratarska čitaonica, Amatersko pozorište, Srpsko pravoslavno pevačko društvo, Nemačko pevačko društvo, Dobrovoljno vatrogasno društvo, Crveni krst, Lovačko društvo, Biciklističko udruženje u Begej Svetom Đurđu, Sokolsko društvo, Fudbalski klub Begej, Mladi aeroklub i druge.
Napadom nemačke oružane sile na Poljsku 1. septembra 1939. godine označen je početak novog svetskog rata, koji je po svojoj brutalnosti i žrtvama bio nezabeležen u istoriji čovečanstva. Vest o početku rata i bombardovanju Beograda stanovnici sela nisu morali da čuju preko radio-prijemnika zato što su ih zorom 6. aprila 1941. godine probudili nemački avioni koji su iz Rumunije leteli u pravcu Beograda. Kratki Aprilski rat, sem poraza i sramote, odneo je i kolone zarobljenika u nemačke logore. Banat je bio okupiran od strane elitnih nemačkih jedinica kakve su bile SS divizija Das Rajh i motorizovani pukovi Gros Dojčland i Herman Gering. Nemačka vojska je 12. aprila 1941. godine ušla u Begej Sveti Đurađ pošto se četa jugoslovenske vojske, koja je bila stacionirana u zgradi škole, pri glasu o nastupanju nemačkih trupa iz pravca Jaše Tomić, razbežala. Kako je vojska minirala oba mosta, drveni i železni na Begeju, ugledni Srbi i Nemci su se dogovorili da ih razminiraju, da bi sačuvali ove značajne privredne arterije, a Srbi izbegli osvetu. Prve nemačke motorizovane trupe ušle su u selo 21. aprila 1941. i ostale u njemu sve do jula iste godine. Po priči starijih meštana, bili su to vojnici iz Austrije. Nemačka komanda u mestu tražila je da se za Božić 1942. godine streljaju najugledniji stanovnici. Razlog ovome ležao je u partizanskom pokretu koji se javio u okolnim mestima, kao i sve češćim diverzantskim aktivnostima. Zbog toga je postojala namera da se preduprede ovi događaji i u Begej Svetom Đurđu i zastraši stanovništvo, pošto je zbog geografskog položaja mesto imalo važan saobraćajni značaj za vojsku. Zahvaljujući uglednim nemačkim domaćinima, koji su protestovali zbog ovakve namere pojedinaca, pretnja nije ostvarena, ali je ostala da visi u vazduhu, u slučaju neposlušnosti, nad srpskim stanovništvom mesta. Od pripadnika nemačke narodnosne grupe koji su bili nesposobni za vojsku, od 20 do 60 godina, formirana je poluvojnička organizacija Nemačkog ljudstva (Deutsche Mannschaft) koja je u svakom mestu nastanjenom Nemcima imala svoju organizaciju. Njen zadatak je bio očuvanje reda i mira, ali i proganjanje i hapšenje članova otpora u banatskim mestima. U periodu 1941–1944. godine više stanovnika Begej Svetog Đurđa je bilo u opštinskom zatvoru, zatvoru i logoru u Petrovgradu pod optužbama za širenje lažnih vesti, slušanje zabranjenih radio-stanca, čitanje zabranjenih knjiga, komunističku agitaciju ili zbog svog statusa stanovnika od ugleda u selu. Neki stanovnici su hapšeni kao taoci ili vođeni na prinudni rad.
Posle oslobođenja Itebeja i Torka, predstavnici Crvene armije zatražili su od opštinske vojne i civilne vlasti u Begej Svetom Đurđu da mirno preda vlast. Nemci se sa tim nisu složili. Kada su se dva ruska pregovarača (poručnik i vodnik) kamionom na kome je bila istaknuta bela zastava dovezli do ulaska u selo, na njih je otvorena vatra. Najekstremniji Nemci koji se nisu povukli iz sela, te su, ne želevši da se bez borbe pomire sa porazom, sačekali u zasedi ruske oficire i pucali na njih. Poručnik je smrtno pogođen, a teško ranjenog vodnika ubio je dobošar Laj Pašti. U isto vreme u blizini se dogodio još jedan zločin. Nemački vojnici su iz nepoznatih razloga upali u kuću slovačke porodice Liha i ubili Jakoba Lihu, učenika železničke radionice, a njegovu majku i brata teško ranili. Ruske trupe ulaze u selo 2. oktobra 1944. godine oko 20 časova i oslobađaju ga, a sutradan, 3. oktobra, dolaze partizani. Tragično nastradali ruski vojnici sahranjeni su na pravoslavnom groblju u mestu, posle su im ostaci preneti u SSSR. Odmah po oslobođenju sela, formiran je partizanski odred u koji su ušli žitelji rođeni od 1914. do 1927. godine.
Posle oslobođenja Itebeja i Torka, predstavnici Crvene armije zatražili su od opštinske vojne i civilne vlasti u Begej Svetom Đurđu da mirno preda vlast. Nemci se sa tim nisu složili. Kada su se dva ruska pregovarača (poručnik i vodnik) kamionom na kome je bila istaknuta bela zastava dovezli do ulaska u selo, na njih je otvorena vatra. Najekstremniji Nemci koji se nisu povukli iz sela, te su, ne želevši da se bez borbe pomire sa porazom, sačekali u zasedi ruske oficire i pucali na njih. Poručnik je smrtno pogođen, a teško ranjenog vodnika ubio je dobošar Laj Pašti. U isto vreme u blizini se dogodio još jedan zločin. Nemački vojnici su iz nepoznatih razloga upali u kuću slovačke porodice Liha i ubili Jakoba Lihu, učenika železničke radionice, a njegovu majku i brata teško ranili. Ruske trupe ulaze u selo 2. oktobra 1944. godine oko 20 časova i oslobađaju ga, a sutradan, 3. oktobra, dolaze partizani. Tragično nastradali ruski vojnici sahranjeni su na pravoslavnom groblju u mestu, posle su im ostaci preneti u SSSR. Odmah po oslobođenju sela, formiran je partizanski odred u koji su ušli žitelji rođeni od 1914. do 1927. godine.
U Begej Svetom Đurđu je po oslobođenju sela, početkom oktobra 1944. godine, formiran Mesni narodnooslobodilački odbor Begej Sveti Đurađ, koji je postojao do kraja oktobra 1946. godine. U mestu je 1945. godine osnovana Uprava narodnih poljoprivrednih dobara (UNPD), na osnovu odluke AVNOJ-a, sa ciljem da vrši nadzor nad konfiskovanom imovinom i zemljom nemačkog stanovništva iz mesta, koje je logorisano u logor u Begej Svetom Đurđu i okolnim mestima.
- SELO U FEDERATIVNOJ NARODNOJ REPUBLICI JUGOSLAVIJI -
Privremena narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije je 23. avgusta 1945. godine donela Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji. U članu 1. ovog zakona proklamovano je načelo: „U cilju dodeljivanja zemlje zemljoradnicima koji nemaju zemlje ili je imaju nedovoljno, izvršiće se na celoj teritoriji Federativne Narodne Republike Jugoslavije agrarna reforma i kolonizacija, ostvarujući načelo: Zemlja pripada onima koji je obrađuju”. Zakon je regulisao pravnu osnovu čitavog niza pitanja, kao što su: eksproprijacija, zemljišni fond agrarne reforme i kolonizacije, dodeljivanje zemlje i organi za sprovođenje agrarne reforme i kolonizacije. Agrarna reforma i kolonizacija su se sprovodile u tri faze: popis i oduzimanje zemlje koja potpada pod agrarnu reformu; podela zemlje agrarnim interesentima; premer i uknjižba zemlje na nove vlasnike. Zakonom je propisan agrarni maksimum koji se uglavnom kretao od 20 do 35 hektara obradive zemlje po jednom zemljoradniku, tako da je oduzimano sve preko toga. Zemlja je bez naknade eksproprisana od akcionarskih društava, banaka, preduzeća, crkava i manastira, bogatijih seljaka, ali i srednjih i sitnih vlasnika zemlje koji je iz nekog razloga nisu obrađivali. Zemljišni fond agrarne reforme i kolonizacije značajno je uvećan od lica nemačke nacionalnosti u Bačkoj, Banatu, Baranji i Sremu kojima je konfiskovan na osnovu Zakona o prelazu u državnu svojinu neprijateljske imovine i o sekvestraciji nad imovinom odsutnih lica. U Begej Svetom Đurđu obrazovan je 1945. godine Mesni odbor za agrarnu reformu i kolonizaciju. Oduzeta je imovina od 668 domaćinstava. Takođe, eksproprisana je i zemlja verskih zajednica i to 85% od ukupne površine njihovih poseda. Ukupna površina eksproprisanog zemljišta u Begej Svetom Đurđu iznosila je 3.242 katastarska jutra. Od toga je za spoljnu kolonizaciju odvojeno 2.691 katastarsko jutro, rezerve za spoljnu kolonizaciju iznosile su 63 katastarska jutra, a mesnom narodnom odboru i agrarnim interesentima iz mesta ostalo je 488 katastarskih jutara.
Kolonizacija stanovništva iz Bosne u Begej Sveti Đurađ počela je krajem 1945, a završena je 1946. godine. U mestima iz kojih je vršena kolonizacija formirane su sreske komisije koje su upoznavale stanovništvo sa ciljevima i pogodnostima kolonizacije. Rešenja za kolonizaciju mogla su dobiti sledeća lica: borci, invalidi rata, invalidi rata od 1912. godine, invalidi rata 1912–1918. i 1945. godine, porodice ili siročad poginulog borca ili porodica žrtve fašističkog terora, oficiri Jugoslovenske armije, narodni heroji ili porodice narodnih heroja. Doseljavanje kolonista u Begej Sveti Đurađ odvijalo se u dva transporta i bilo je veoma naporno po doseljenike zbog oštećenih drumskih i železničkih veza sa Banatom. Kolonisti doseljeni u mesto bili su iz sela severozapadne Bosne – Bosanske Krajine. U Begej Sveti Đurađ doseljeno je 270–278 porodica sa 1.600–1.700 lica poreklom iz dvadeset i jednog bosanskog sreza. Najviše kolonsta doseljeno je iz sreza Lušci Palanka i to 255 domaćinstava sa 1.416 članova, dakle 85% od ukupno doseljenog stanovništva. Svako kolonizovano domaćinstvo je pored kuće dobilo od 8 do 12 katastarskih jutara zemlje. Iz svojih magacina Uprava narodnih poljoprivrednih dobara delila je kolonistima neophodno pokućstvo i garderobu. Zbog nesnalaženja u novoj sredini, 15 porodica sa 231 članom vratilo se u zavičaj. Oni koji su ostali postepeno su se adaptirali i nastavili život u ravnici. Kolonisti su zemlju koju su dobili uneli, radi kolektivne obrade zemlje, u seljačku radnu zadrugu Grmeč koja je formirana 10. aprila 1946. godine.
Glavni izvršni odbor Narodne skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine na svojoj redovnoj sednici od 1. aprila 1947. godine, a na osnovu ovlašćenja dobijenog na IV redovnom zasedanju narodne skupštine AP Vojvodine, doneo rešenje o izmeni naziva 62 mesta i zaseoka na teritoriji AP Vojvodine.301 Ovim rešenjem promenjeni su nazivi mesta i zaseoka zbog toga što nose nazive po imenima ratnih protivnarodnih vlastodržaca, spahija, izdajnika, ili zbog toga što nose strane nazive iz doba vladavine bivše Austrougarske monarhije, ili što nisu u skladu s našim narodnim jezikom. Rešenjem je u isto vreme ukinut dotadašnji naziv mesta Begej Sveti Đurađ i upisan novi naziv Žitište, po poljima zasejanim žitom u okolini sela. Odluka o promeni naziva nije doneta u skladu sa mišljenjem njegovih stanovnika, niti starosedelaca, niti kolonista koji su se već doselili u selo. Isti slučaj je bio sa novim imenom Žitište koje je selo ponelo, osmišljenom kao i imena ostalih 61 mesta i zaseoka u uskom krugu moćnika na partijskom sastanku. Stari naziv sela Sveti Đurađ, Begej Sveti Đurađ, upotrebljivan 628 godina, potisnut je u zaborav. Kroz novo ime – Žitište selo je nastavilo da se razvija, raste i postoji, svedočeći o neuništivom duhu njegovih stanovnika.